مواجهه دولت با اقتصاد کرونازده، هوشمند یا سردرگم؟ مستخدمین حسینی: مجلس متمم کرونایی بودجه ۹۹ را تصویب کند

پایگاه رهنما:

 در شرایط فعلی، اقتصاد ایران میان یک چهاروجهی مهم قرار گرفته است، از یک طرف مسئله تحریمهای اقتصادی همچنان ادامه دارد و از سویی با شیوع بیماری کرونا و احتمال رکود چشم‌انداز روشنی برای کسب‌وکارها متصور نیستیم. از طرف دیگر بایستی موانع موجود برای تحقق جهش تولید در سال 99 رفع شود و همچنین با تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا برای تعطیلی برخی از کسب‌وکارها یک شرایط ویژه و بسیار پیچیده برای فعالان اقتصادی ایجاد شده است، در همین راستا گفتگویی با حیدر مستخدمین حسینی معاون پیشین وزارت اقتصاد داشته‌ایم؛

تسنیم: در بحران کرونا، دو تفکر مختلف بر مبنا و روش مقابله کشورها شکل گرفته است، به‌نظر شما سیاست‌گذار با توجه به ظرفیتهای کشور با کدام راهبرد در این بحران می‌تواند اعمال سیاست کند؟

مستخدمین حسینی: بحرانی که در اواخر سال 98 شکل گرفته است و تا هم‌اکنون نیز ادامه پیدا کرده و ادامه هم خواهد داشت، بر اساس تحلیلهای علمی مدت زمانی برای پایان این ویروس مشخص نشده است. این بحران بستگی به سیاست‌گذار دارد که چه تصمیم‌سازی‌ای برای مبارزه با این ویروس داشته باشد و در نتیجه، چه برنامه‌های اقتصادی‌ای را در مواجهه با این ویروس اعمال می‌کند.

آنچه اهمیت دارد در این خلاصه می‌شود که جامعه می‌بایست از سلامت کافی برخوردار باشد تا سیاست‌گذار بتواند برنامه‌های اقتصادی را به نحو احسن اعمال و اجرا کند. مفهوم این جمله از این قرار است که اگر سلامت مردم و جامعه دچار خدشه شود برنامه‌های اقتصادی نیز به‌نحو مطلوب اجرا نخواهد شد.

در نتیجه انتظاری که از حوزه اقتصاد برای افزایش رشد اقتصادی، افزایش تولید ناخالص داخلی، افزایش سرانه و سرمایه گذاری است، قطعاً با مشکل مواجه خواهد شد. اما در سال 98 نکته‌ای که وجود داشت این بود که قبل از شیوع ویروس کرونا، تقریباً تمامی کارشناسان اقتصادی نسبت به سال 99 و اجرای برنامه‌های اقتصادی این سال دچار یک ابهام و سردرگرمی عجیبی بودند.

تسنیم: علاوه بر رکود کرونایی، کشور با چالش تحریمهای اقتصادی نیز روبه‌رو بوده است، به‌نظر شما آیا راهکاری در این فضا برای کاهش آسیبها وجود دارد؟

مستخدمین حسینی: با تحریمها آن هم تحریمهایی که در حوزه‌های مختلف در نهایت شدّت و حدّت خود هستند از یک سو و نداشتن  چهارچوب اجرایی اقتصادی در رابطه با جنگ اقتصادی و هم این مطلب که این پارامتر در بودجه توسط دولت به مجلس ارائه نشده بود، از سوی دیگر روبه‌رو هستیم.

حمایت از اقشار مختلف و همچنین صنایع آسیب‌دیده از کرونا در دنیا با شدتی که در اخبار می‌شنویم در حال انجام است، با این تفاوت که کشورهای دیگر هیچ کدام تحریم نیستند اما ما تحریم کامل هستیم و وضعیت یک منبع درآمدی ما که نفت است، کاملاً نامشخص است.

مجلس نیز برای اولین بار اطلاعات مربوط به کمیسیون تلفیق را به مردم گزارش نکرد. هر سال در زمان بررسی بودجه که در کمیسیون تلفیق بودجه در دو نوبت رسمی در اخبار شبکه‌ها در اختیار قرار می‌گرفت، اطلاع می‌دادند که در کمیسیون تلفیق چه گذشته است، اما امسال این اطلاعات به‌صورت قطره‌چکانی گفته شد و جامعه در حداقل اطلاعات قرار گرفت.

در نتیجه کارشناسان اقتصادی منتظر بودند این اطلاعات را از صحن مجلس بعد از این که کار در کمیسیون تلفیق به اتمام رسید دریافت کنند، که با آمدن مهمان ناخوانده، کرونا ویروس این امر هم به سرانجام نرسید و بودجه به یک شکل دیگری مورد تصویب قرار گرفت.

قبل از این بیماری نیز یک ابهام بسیار سنگین برای وضعیت اقتصادی سال 99 پیش‌بینی می‌شد که با بیماری کرونا این امر مضاعف هم شد، بنابراین برای اینکه دولت بتواند یک رابطه منطقی و صحیحی را بین ویروس کرونا و همچنین اقتصاد به  اجرا بگذارد، نیازمند اجرای چند فاز برنامه‌های جدید است.

تسنیم: این نوع برنامه شامل چه اقداماتی خواهد بود؟

مستخدمین حسینی: در اولین فاز به‌دلیل اینکه در بودجه سال 99 بحث مربوط به کرونا دیده نشده است و در حال حاضر هم کرونا یکی از مهمترین شاخصهایی است که همه فعالیتهای کشور را در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، ورزشی و اقتصادی تحت تأثیر قرار داده است، پس اولین کار و منطقی‌ترین کار مجلس این است که یک متمم بودجه را قرار بدهد و بودجه سال 99 را اصلاح کند.

این کار باید هرچه زودتر در همین مجلس صورت گیرد و نباید تأمل کرد که به مجلس جدید بر بخورد، چرا که با این بودجه که نوشته شده است به‌عنوان منبع درآمدی و کنارش به‌عنوان منبع هزینه‌ای هیچ‌کدام نمی‌توانند به‌صورت کامل به اجرا در بیایند.

نیاز کشور این است که این واقعیت شکل‌گرفته پذیرفته شود و بودجه‌‌ای برای این بحران در نظر گرفته شود.  صادرات غیرنفتی با شیوع کرونا در سراسر جهان تحت تأثیر قرار گرفته است، بنابراین منبع درآمدی صادرات غیرنفتی، متزلزل است، پس نیاز داریم که در بودجه 99 یک ‌متمم اصلاحی داشته باشیم و واقعیت‌های فعلی را در بودجه لحاظ کنیم که هم در امر تصمیم‌سازی هم در امر تصمیم‌گیری و اجرا و همچنین در عملیاتی کردن آن بودجه دچار اشکال نباشیم و با موانع روبه‌رو‌ نشویم.

تسنیم: در بودجه اصلاحی مد نظر شما چه مواردی باید مد نظر قرار گیرد؟

مستخدمین حسینی: نکته‌ای که اهمیت دارد این است که دولت باید هزینه‌هایی را که وجود دارد تا آنجایی که امکان‌‌پذیر است حذف کند. باید از پرداخت هزینه‌های جاری که اجباری در آن نیست و بیشتر تشریفاتی است اجتناب شود و این بودجه را فقط برای پرداختهای ضروری استفاده کند، کنارش بودجه‌های عمرانی که در سال 99 به‌میزان هفتاد هزار میلیارد تومان دیده شده است، اهمیت قابل توجهی دارد.

این رقم نسبت به چند سال اخیر افزایش پیدا کرده است اما اینکه چقدر این امر تحقق پیدا می‌کند هنوز مشخص نیست، نکته‌ای که وجود دارد این است که نسبت به سال‌های گذشته ما در امسال افزایش بودجه عمرانی داشته‌ایم و می‌توان از محل بودجه عمرانی برای امر سلامت در نظر گرفت، زیرا که اگر سلامت جامعه به خطر بیفتد حتی بودجه‌های عمرانی را هم نمی‌شود کامل اجرا کرد.

تسنیم: هم‌اکنون بسیاری از کسب‌وکارها تحت تأثیر اثرات رکودی کرونا قرار گرفته‌اند. از طرف دیگر با تصمیمات ستاد کرونا عملاً بسیاری از واحدها تعطیل بوده‌اند، پیشنهاد شما در این حوزه چیست؟

مستخدمین حسینی: نکته دیگر که برای معیشت مردم و شغلهایی که به‌واسطه این ویروس تحت تأثیر قرار گرفته‌اند و‌ یا ناخواسته و به‌دلیل ایجاد محدودیت‌هایی که دولت قائل شده است، تعطیل شده‌اند وجود دارد این است که دولت در حال حاضر تحت عنوان کمک معیشتی از نظام اعتباری استفاده می‌کند.

دولت قصد دارد از کارکردی که بانک مرکزی و بانکهای دیگر دارند که تحت عنوان وام از رقم یک میلیون تومان تا رقم‌های دیگری که پیش‌بینی کرده است بهره ببرد، در واقع این یک کار ناصحیحی است، به‌علت اینکه زمانی که ما وام می‌دهیم مفهومش این است که در یک مقطعی آن را برگردانیم.

مردمی که کار خودشان را از دست داده‌اند چطور می‌توانند این وام را برگردانند. این وظیفه بانکها نیست، بلکه وظیفه دولت است که از بودجه کشور مبلغی برای تسهیلات بلاعوض در نظر بگیرد و نه تحت عنوان وام برای کمک معیشتی اقشار آسیب‌دیده در نظر بگیرد.

تسنیم: بانک مرکزی چگونه می‌تواند در این حوزه نقش‌آفرینی داشته باشد؟ در واقع سیاست پولی حمایتی کشور در این مقطع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مستخدمین حسینی: نکته دیگر سپرده‌های قانونی است که بانک‌ها به بانک مرکزی داده‌اند، از این محل هم که نزد بانک مرکزی ذخیره‌سازی شده است می‌توان به‌عنوان محلی برای کمک به سلامت و معیشت کسانی که کارشان را از دست داده‌اند بهره جست، به این دلیل که این محل روی پایه پولی بانک مرکزی آسیب و تأثیری نخواهد گذاشت و همچنین موجب افزایش تورم نیز نخواهد شد.

هرچند که برای حفظ سلامت جامعه بحثهایی از قبیل تورم یک بحث ثانویه به حساب می‌آید و دولت و تصمیم‌گیران نباید نگران شکل‌گیری تورم و امثال آن در این موضوع باشند، به دلیل اینکه اگر سلامت جامعه، ایمنی را برای آحاد مردم فراهم نکند فعالیتهای اقتصادی هم به شکل روان صورت نخواهد گرفت و به جای رشد، روند و سیر تحول در برنامه های اقتصادی نزولی خواهد بود‌.

تسنیم: به نظر شما سرمایه اجتماعی لازم برای انجام اقدامات هماهنگ در راستای کاهش آثار کرونا وجود داشت؟ به عبارت دیگر اگر اوراق توسط دولت منتشر شود، مردم از سیاستهای دولت حمایت خواهند کرد؟

مستخدمین حسینی: اگر فکر کنیم که این اعتماد به دولت و برنامه های دولت در حال حاضر در جامعه و بین مردم وجود دارد، طریقه دیگری که می‌شود کشور به لحاظ بار مالی از حمایت مردم برخوردار شود، انتشار اوراق توسط دولت است و اینکه مردم هم مطمئن باشند که دولت این پول را در زمان سر رسید به مردم بر میگرداند.

البته اگر این انتشار اوراق صورت بگیرد باید پشتوانه انگیزشی هم داشته باشد که این انگیزش می تواند نرخهای بالایی را در بر بگیرد ولی نرخهای فعلی نظام بانکی نمی‌توانند منابعی را به خود جذب کنند.

تسنیم: سرنوشت درآمدهای مالیاتی بودجه با توجه به رکود اخیر چگونه خواهد بود؟

مستخدمین حسینی: امسال وضعیت مالیات به آن گونه ای نخواهد بود که در بودجه 99 دیده شده است. رقم گفته شده حول محور صد و 90 هزار میلیارد تومان است. این رقم با توجه به شرایط فعلی رقم بسیار بالایی است، بنابر این دولت باید در بحث مربوط به مالیات و همچنین بیمه ی تأمین اجتماعی، سهم کار فرمایان و آنهایی که بیمه های آزاد هستند و شغل خود را به دلیل شیوع این ویروس تا کنون از دست داده اند تصمیمات جدیتری بگیرد.

اگر این مجموعه‌ها را برآیندشان را در نظر بگیریم، ملاحظه خواهیم کرد که وضعیت اقتصادی به گونه‌ای پیش خواهد رفت که با کمترین مشکل می‌توانیم سال 99 را طی کنیم.

تسنیم: با توجه به اولویت جهش تولید به نظر شما چه سیاستی باید از سوی دولت لحاظ شود. در واقع آیا افزایش تولید در همه بخشها می‌تواند موثر باشد؟

مستخدمین حسینی: به طور کلی اقتصاد با دو عامل مواجه است، عرضه و تقاضا. در شرایط فعلی هم عرضه و هم تقاضا از حالت تعادلی خارج شده اند و به نظر می آید که شرایط سال 99 به گونه ای خواهد بود که تاثیر آنچنانی نسبت به تورم سال 98 از خودش نشان ندهد زیرا تقاضا به دلیل قرنطینه ی مردم کاهش پیدا کرده است.

بنابراین سیاست گذاران ما باید در حوزه اقتصاد شیوه‌هایی را به کار بگیرند که در طرف عرضه فعالیت‌هایی را تبدیل به محصول کند، این موضوع مورد نیاز این شرایط است. اصل وظیفه دولت همین موضوع است و گرنه جهت گیری ها به سمت و سویی که لازم است، نخواهد رفت، مثلاً در زمان جنگ شرایطی که به لحاظ جنگی حاکم بود باعث شد که طرف عرضه را که دولت مدیریت می‌کرد، کالاهایی را در واقع تشویق و حمایت می‌کرد و ارز آن را زودتر تخصیص می‌داد که بتواند مجموعه جنگ را به لحاظ کالاهایی که مورد نیاز است، تامین کند.

 این یک نکته بسیار مهم است که در همین شرایط هم که مردم قرنطینه هستند یا رعایت می کنند، دولت با اطمینان کامل او با تعیین زمان اعلام میکند که در این زمان مدارس و دانشگاه ها باز خواهند شد و طبقه بندی انجام می‌دهد، این کار را خیلی ساده انجام میدهند ما این اطلاعات را در هیچ جای دیگر در دنیا ندیده‌ایم که  با اطمینان کامل بگویند که در این تاریخ دیگر صنایع باز خواهد شد و اوضاع به حالت عادی باز خواهد گشت.

دو کاری که دولت باید در این مقطع انجام بدهد این است که در طرف عرضه، کالاهایی که مورد نیاز مردم است را مدیریت کند تا آن جایی که تقاضا هم پاسخگوی این عرضه‌ها باشد، یعنی به عبارتی دیگر از طرفی در اقتصاد عرضه برای خیلی از کالاها آنچنان بالا نرود که اصلاً مورد نیاز جامعه نباشد، یعنی بابت آن ارز یا ریال و نیروی کار رفته باشد اما کالایی که تولید شده است به انبار برود برای این که مورد نیاز جامعه به این صورت نیست.

اما اصلی هم وجود دارد که کالاهایی که مورد نیاز مردم است با کمبود مواجه می شود، در این مرحله است که دولت نقش کلیدی و مهمی برعهده دارد، هم برای بحث های مربوط به تولید آن هم در سالی که جهش تولید است که این مدیریت ویژه می طلبد و هم در طرف دوم، می بایست نگاه کرد به اینکه در این شرایط چه کالاهایی مورد تقاضا است که که بتواند، آنها مدیریت شود و عرضه کالا صورت بگیرد و پاسخگویی تقاضای مردم باشد.

همین ویروس مشاغل جدیدی را نیز مطرح می‌کند و فعالیتهای جدیدی را معرفی می‌کنند، مثلاً دورکاری یکی از همین موارد است که البته در حال حاضر با یکسری اشکالات جدی روبرو شده است چرا که خیلی از سازمانها این آمادگی را نداشتند، اگر هم این آمادگی را داشتند اصلاً آزمونی بر روی این سیستمها انجام نداده بودند.

این در سطوح کشور به هرحال یک فعالیت جدید به حساب می‌آید و ایراداتی که قبلاً بوده در حال برطرف شدن است و شغلهای جدیدی که در این بین می‌تواند در بستر فناوری شکل بگیرد که آنها هم می تواند برای خودش تقاضای جدیدی به وجود بیاورد، و در نقطه مقابل هم عرضه‌های جدیدی را شکل دهد.

دولت از نظرات و ظرفیت عملی کشور استفاده نمی کند

در اینجا نقش دولت و سیاستگذاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری بسیار مهم است و دولت نباید به کارشناسان خود بسنده کند، دولت این باور را متاسفانه دارد که غیر از خودش کسی نمی تواند نقطه نظرات کارشناسی داشته باشد و از بدنه کارشناسی کشور و از متخصصین از حوزه های دانشگاه از حوزه های بخش خصوصی می بایست نهایت استفاده و بهره گیری را ببره در این شرایط مردم و کارشناسان هم آمادگی دارند تا کشور بدون کوچکترین چشم داشتی کار کنند.

تسنیم: با توجه به موضوعی که در خصوص عدم استفاده از ظرفیت بخش علمی  از طرف دولت اشاره کردید، به نظر شما ستاد مقابله با کرونا چه نقشی در حوزه‌ اقتصادی می تواند ایفا کند؟

مستخدمین حسینی: ما این انتظار را داشتیم که این ستاد ملی مبارزه با کرونا تشکیل شد، یک زیر شاخه اقتصادی مستقلی برای خودش داشته باشد و از کارشناسان مجلس، قوه قضاییه، خود دولت و بخش خصوصی و دانشگاهی استفاده کند و در آنجا خوراکهای اقتصادی تدارک دیده شود و در سطح ملی تصویب شود و به  اجرا گذاشته شود.

متاسفانه امروز فقط کارشناسان دولت هستند که خب نگاه کارشناس دولت با یکسری محدودیتهایی، همیشه مواجه بوده و هست و اثراتی که از آن به دست می‌آید، اثرات دل‌چسبی برای مردم نبوده است، مثل همین بحث می گویند به کسانی که یارانه میگیرندیک میلیون تومان به حسابشان واریز شود. اصلاً معلوم نیست این وام چه خاصیتی دارد و دادن این وامها چیست و اصلاً آیا دولت اطلاع دارد که خط فقر چقدر است و مبنای چند روز خط فقر این مبلغ در نظر گرفته شده است. وامی که باید دوباره برگردد و آنهایی که استفاده کردند به چه نحوی باید این وام را بازگرداند. وقتی که مجموعه بدنه کارشناسی کشور حضور داشته باشند قطعاً نتیجه کار موثرتر و با رضایتمندی جامعه همراه خواهد بود.

در حال حاضر کارشناسان مختلف در سطح دنیا اظهار نظر می‌کنند که ما به هیچ عنوان نمیتوانیم مقطع زمانی برای از بین رفتن این بحران تعیین کنیم و این فاجعه یک فاجعه جهانی است و حتی برآورد هم نمی توانند انجام دهند که به لحاظ میزان خسارت به چه عددی خواهیم رسید، به هر حال باید نگاه کرد و این روزها را طی کرد اما با هدف گیری صحیح و اولویت در سلامت.